CARPOOLING- WARTO WIEDZIEĆ
Carpooling stanowi formę wspólnego podróżowania, która stała się bardzo popularnym sposobem odbywania wakacyjnych podróży, zarówno w Polsce jak i na całym świecie. Polega na udostępnianiu wolnego miejsca we własnym samochodzie lub korzystaniu z wolnego miejsca w samochodzie innej osoby, z jednoczesnym współdzieleniem kosztów podróży. Dzięki ostatniemu czynnikowi – współdzieleniu kosztów podróży – stanowi on nie tylko ekonomicznie opłacalne przedsięwzięcie dla większości użytkowników dróg (zwłaszcza młodych osób), ale również jest bardziej zachęcający niż znany i już coraz rzadziej praktykowany, spontaniczny autostop.
Zanim jednak skorzystasz z tej popularnej formy transportu warto poznać nasze prawa i obowiązki.
1. Charakter umowy.
W związku z tym, że uregulowana w Kodeksie Cywilnym umowa przewozu osób ma zastosowanie wyłącznie do podmiotów profesjonalnych, świadczących usługi w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, stwierdzić można że umowa carpoolingu jest umową nienazwaną. Strony tej umowy, w oparciu o zasadę swobody umów, kształtują stosunek prawny według założeń zakładających, że kierowca zobowiązuje się do przewiezienia osoby we wcześniej ustalone miejsce, a przewożony/pasażer zobowiązuje się do pokrycia części przypadających na niego kosztów transportu. Warunki umowy ustalane są przez strony w drodze negocjacji przed jej wykonaniem – określany jest łączny koszt podróży, warunki przejazdu, data i czas wykonania umowy oraz miejsce spotkania. Często w odniesieniu do tego rodzaju umów wykorzystywane jest pośrednictwo portali internetowych, ich rola zazwyczaj ograniczona jest do skontaktowania kierowcy z pasażerami. Osoby korzystjące z tych portali przystępując do negocjacji deklarują przestrzeganie warunków określonych w regulaminie strony. Przykładowo, każdy z użytkowników portalu zobowiązuje się do przestrzegania przepisów Kodeksu Drogowego oraz pobierania opłat nieprzekraczających kosztów transportu. Zgodnie z założeniem, że osoby uczestniczące w carpoolingu ponoszą wyłącznie koszty transportu (paliwo, opłaty drogowe, opłaty parkingowe) wskazać można, że jest to umowa nieodpłatna, dwustronnie zobowiązująca.
2. Odpowiedzialność kierowcy.
Na gruncie obowiązujących przepisów, w kontekście przewozu osób i odpowiedzialności kierowcy, wyróżnić można przewóz tradycyjny osób (uregulowany w art. 436 § 1 k.c. w zw. z art. 435 § 1 k.c.) oraz przewóz grzecznościowy (art. 436 § 2 zd. 2 k.c.). Ustawodawca rozróżniając te dwa rodzaje przewozu wprowadził dwie odmienne zasady odpowiedzialności kierowcy z tytułu wyrządzonych szkód. Niezależnie od postanowień umowy stron, odpowiedzialności ponoszonej przez kierującego pojazdem, opisanej poniżej, nie można wyłączyć ani ograniczyć. Powoływane wyżej przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujący i każde ich wyłączenie w drodze umowy stron będzie nieważne.
Każdy kierowca (posiadacz samoistny bądź zależny środka komunikacji) ponosi na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za wyrządzoną komukolwiek szkodę na osobie bądź mieniu. Oznacza to, że osoba kierująca pojazdem, ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną ruchem tego pojazdu szkodę, w sytuacji w której szkoda ta nie wynikała z zaistnienia siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego bądź osoby trzeciej, za którą kierowca nie ponosi odpowiedzialności. Innymi słowy, każdy z użytkowników ruchu drogowego liczyć się musi z tym, że konsekwencją uczestnictwa w ruchu lądowym jest obowiązek naprawienia każdej szkody wyrządzonej ruchem pojazdu.
Wyjątkiem od powyższej zasady jest sytuacja, w której dochodzi do zderzenia dwóch pojazdów. W takim przypadku każdy z kierowców może żądać naprawienia szkody przez drugiego na zasadach ogólnych wykazując, że to drugi uczestnik zderzenia ponosi wyłączną winę za zaistniałą szkodę. Z tego powodu, w praktyce, stosowane są powypadkowe oświadczenia o uznaniu winy w spowodowaniu wypadku, a w razie sporu uczestniczących w wypadku osób wzywana jest Policja.
Kodeks cywilny wprowadza wyjątek od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka w odniesieniu do przewozu grzecznościowego osób – w przypadku którego, w razie zaistnienia szkody kierowca odpowiada za wyrządzoną szkodę tylko wówczas, gdy zostanie mu udowodnione, że szkoda powstała z jego winy. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego[1] przewóz z grzeczności ma miejsce tylko wówczas, gdy zamiarem przewożącego jest świadczenie przewozu bezinteresownie. W związku z tym, że zakres odpowiedzialności kierowcy przewożącego kogoś z grzeczności jest znacznie węższy niż odpowiedzialność z przewozu tradycyjnego, pojęcie to było niejednokrotnie definiowane przez doktrynę. Nadal aktualne pozostaje orzecznictwo z lat siedemdziesiątych[2], zgodnie z którym nie jest przewozem z grzeczności przewóz dokonany przez posiadacza samochodu w wykonaniu zawartej z przewożonym umowy, że wspólnie tym samochodem odbędą wycieczkę, przy czym część kosztów podróży poniesie przewożony.
Na tle przytoczonych wyżej przepisów i orzecznictwa wskazać należy, że tzw. carpooling, stanowiący formę przewozu, w której każdy z podróżujących partycypuje w kosztach podróży, nie jest przewozem grzecznościowym, w konsekwencji czego kierujący pojazdem odpowiada za wyrządzone szkody na zasadzie ryzyka. Nie jest zatem konieczne wykazanie, że szkoda powstała z winy kierowcy.
Ewentualne istnienie winy po stronie kierowcy ma znaczenie jedynie w odniesieniu do określenia podmiotu zobowiązanego do wypłacenia odszkodowania poszkodowanej w wypadku osobie, w zależności bowiem od warunków polisy ubezpieczeniowej i ogólnych warunków ubezpieczenia ubezpieczyciel może wskazać, że polisa nie pokrywa szkód wyrządzonych w określonych okolicznościach. Należy przy tym jednak pamiętać, że zgodnie z art. 34 § 1 Ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, odszkodowanie z ubezpieczenia OC przysługuje jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Niezależnie od warunków określonych w polisie ubezpieczeniowej pojazdu, zakład ubezpieczeń może w drodze regresu, żądać od kierującego pojazdem zwrotu wypłaconego ubezpieczenia, w przypadkach:
- umyślnego wyrządzenia szkody, w stanie po spożyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych (w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii);
- wejścia w posiadanie pojazdu w wyniku przestępstwa;
- braku uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa;
- zbiegu z miejsca zdarzenia.
Jak widać z powyższej analizy, okoliczności zdarzenia i ustalenia osób uczestniczących w carpoolingu poprzedzające samo zdarzenie mają bardzo duże znaczenie dla wskazania podmiotu odpowiedzialnego do naprawienia szkody. Wszelkie związane z takim zdarzeniem wątpliwości z pewnością pomoże rozwiać adwokat, z którym warto się skontaktować po zajściu, niezależnie od tego czy jesteś osobą pokrzywdzoną czy obawiasz się, że zostanie wytoczone przeciwko Tobie powództwo o wypłatę odszkodowania.
3. Carpooling na gruncie obowiązków podatkowych.
Analiza zagadnienia carpoolingu, stanowiącego formę udostępnienia środka transportu w zamian za pokrycie części kosztów tego transportu, rodzi uzasadnione pytanie czy kierowca świadczący usługi w tym zakresie podlega obowiązkowi podatkowemu. Jak wynika z art. 3 § 1 Ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w Polsce, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Opodatkowaniu podlegają przychody ze źródeł takich jak praca, działalność wykonywana osobiście bądź działalność gospodarcza (pomijamy nieruchomości jako niemające związku z tematem opracowania).
Dochód stanowi różnicę pomiędzy uzyskiwanymi w określonym czasie wartościami materialnymi, a kosztami ich uzyskania. To sprawa iż należy uznać, że carpooling nie podlega opodatkowaniu. Reguła ta ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy kierowca, podwożąc współpasażerów do miejsca docelowego pobiera od nich opłatę, która nie przewyższa przypadającej na każdego z pasażerów części kosztów transportu – np. benzyny, opłat drogowych, opłat parkingowych. Pobieranie przez kierowcę opłat przewyższających koszty transportu – stanowiących w rozumieniu obowiązujących przepisów dochód, skutkować będzie obowiązkiem odprowadzenia podatku od wartości uzyskanego dochodu.
Odrębnej analizie poddać należy sytuację, w której posiadacz samochodu oferuje swoją usługę innym cyklicznie i regularnie, np. podwożąc sąsiadów do pracy przy jednoczesnym wspólnym pokryciu kosztów transportu. W takiej sytuacji zastosowanie bowiem mają przepisy Ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, która w art. 15 § 2 określa, że działalnością gospodarczą jest wykorzystywanie towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Nacisk został zatem położony na regularny charakter wykonywania takiej usługi, który skutkować może zobowiązaniem kierowcy do odprowadzenia podatku VAT. Tak długo jednak jak wartość uzyskanego dochodu nie przekracza łącznie 150.000 zł rocznie w poprzednim roku podatkowym, tak długo kierowca świadczący tego rodzaju usługę jest zwolniony z obowiązku odprowadzania podatku (zwolnienie przewiduje art. 113 § 1 ustawy o podatku od towarów i usług). Obowiązek odprowadzenia podatku VAT, w razie przekroczenia pułapu 150.000 zł istnieje niezależnie od tego czy osoba świadcząca usługę carpoolingu zarejestrowała swoją działalność w tym zakresie czy nie. Zaznaczyć jednak należy, że regularne i cykliczne wykonywanie tej usługi, spełniające warunki określone w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej skutkować może obowiązkiem zarejestrowania działalności. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przez działalność gospodarczą rozumie się zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły.
Opracowanie: Anna Sawicka, aplikant adwokacki
[1] Wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 1978 r. sygn. akt: II CR 487/77.
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 1970 r. sygn. akt: I CR 73/60.
